Арынғазы хан

Арынғазы хан
Лауазымы
Кіші жүздің ханы
1816 — 1821
Ізашары	Қаратай хан
Ізбасары	Шерғазы хан
Өмірбаяны
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1783 (1783) Қазақ хандығы
Қайтыс болуы	1833 (1833) Ресей империясы
Династия	Төре
Әкесі	Әбілғазы хан
өңдеу

Арынғазы Абылғазыұлы (1783 — 1833) - Кіші жүз ханы, Қайып ханның немересі. 1815 ж. әкесі Абілғазы қайтыс болғаннан кейін шекті, жаппас, арғын, алтын, т.б. рулардың би, старшындары тарапынан құрылтайда хан сайланған.

Ақылдылығымен, парасаттылығымен көзге түскен. Шерғазымен тайталасып, оны хандықтан ығыстыруға ұмтылған. Хиуа ханы Мұхаммед Рахыммен тартысқа түсіп, бірнеше рет соғысқан. Арынғазы қозғалысы деген атпен белгілі саяси ағымның мақсаты — хандық билікті нығайту, Орта жүз бен Кіші жүзде ортақ мемлекет құру, оған ислам дінін, мұсылмандық құқықты, шариғатты тірек ету. Сөйтіп, ол билер мен старшындарды ел билеуден шеттетіп, ер руға жасауыл тағайындады. Арынғазы Ресей протекторатын біріккен қазақ хандығын құру мақсатына пайдалануға ұмтылды. 1819 ж. Шерғазы хан патшаның атына Арынғазының үстінен шағым түсірді. Губернатор П.К.Эссен оған қолдау көрсетті. Тіпті Шерғазыны хандықтан аластатып, Арынғазыны хан ретінде бекітуге патшаға ұсыныс жасаған. Кіші жүздің бір ғана бөлігін басқарса да, патша үкіметінің осы өңірді отарлауына мейлінше қарсылық көрсеткен.

Шерғазының соңынан Санкт-Петербургқа барған. Шерғазыны ғана хан ретінде мойындаған I Николай оны тұтқындау жөнінде нұсқау берді. 1823 ж. Арынғазы ұсталып, Калугаға жер аударылды. 1826 ж. желтоқсан айының 21-де бірнеше сұлтан және белді старшындар Эссеннен Арынғазыны Калугадан өз ауылына қайтаруға өтінген. Эссеннің қолдауына қарамастан, Азиялық комитет бұл ұсынысты қабылдамай тастады. Осыған қарсылық ретінде Арынғазының «партиясы» халық арасында үгіт жүргізіп, Ресейге қарсылық жасауға тырысты. 1833 ж. Арынғазы Калугада дүние салды. Арынғазы күйші де болған. Оның «Арынғазы» атты жеті буынды жыр өлшеміне сай келетін күйі марш сияқты сергек сипатымен, айқын көңілді сазымен ерекшеленеді. Үш бөлімді пішінде дамитын бұл шығарма Құрманғазы, Дәулеткерей, т.б. күй шығармашылығына («Сарыарқа», «Түрмеден қашқан», «Қосалқа») әсер етті.

Қазақ хандары Шыңғыс әулеті  • Қазақ хандарының шежіресі • Төре Қазақ хандығының хандары Керей • Жәнібек хан • Бұрындық хан • Қасым хан • Мамаш хан • Тахир хан • Бұйдаш хан, Тоғым хан, Ахмет хан • Хақназар хан • Шығай хан • Тәуекел хан • Есім хан • II Жәнібек хан • Салқам Жәңгір хан • Батыр хан • Тәуке хан • Қайып хан • Болат хан • Әбілмәмбет хан • Абылай хан • Кенесары хан Ұлы жүз хандары Жолбарыс хан • Есім Сәмекеұлы • Әбілфайыз хан Орта жүз хандары Қайып хан • Болат хан • Сәмеке хан • Әбілмәмбет хан • Барақ хан Тұрсын ұлы • Абылай хан • Күшік сұлтан • Уәли хан • Дайра хан • Бөкейхан Барақұлы • Шыңғыс сұлтан • Ғұбайдолла хан • Кенесары хан Кіші жүз хандары Әбілқайыр хан • Батыр хан • Нұралы хан • Әбілғазы хан • Жармұхамбет хан • Есім хан • Айшуақ хан • Жантөре хан • Арынғазы хан • Шерғазы хан • Қаратай хан • Бөкей хан Бөкей Ордасының хандары Бөкей хан • Шығай хан • Жәңгір-Керей хан • Сайып Керей хан Санат