Жармахан Айтбайұлы Тұяқбай

Жармахан Айтбайұлы Тұяқбай (22 қараша 1947 жыл, Новостройка, Ленин ауданы, Шымкент облысы) — мемлекет және қоғам қайраткері, тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш бас прокуроры (1990—1995). Заң ғылымдарының кандидаты (1996).

Жармахан Айтбайұлы Тұяқбай
Лауазымы
Ту Жалпыұлттық социал-демократиялық партия төрағасы
10 қыркүйек 2006 — 26 сәуір 2019
Ізашары	партия құрылды
Ізбасары	Ермұрат Бапи
Ту Қазақстан Парламенті Мәжілісінің төрағасы Ту
1 желтоқсан 1999 — 14 қазан 2004
Президент	Нұрсұлтан Назарбаев
Ізашары	Марат Оспанов
Ізбасары	Орал Мұхамеджанов
Ту Қазақстан Мемлекеттік тергеу комитетінің төрағасы
қазан 1995 — қараша 1997
Президент	Нұрсұлтан Назарбаев
Ізашары	лауазым пайда болды
Ізбасары	лауазым жойылды
Ту Қазақстан Бас Прокуроры Ту
7 желтоқсан 1990 — 6 қазан 1995
Президент	Нұрсұлтан Назарбаев
Ізашары	лауазым пайда болды; Қазақ КСР Прокуроры ретінде Ғалым Елемесов
Ізбасары	Мақсұт Нәрікбаев
Өмірбаяны
Партиясы	КОКП (1975-1991) Отан (1999-2005) ЖСДП (2006-)
Білімі	ҚазМУ
Мамандығы	заңгер
Дүниеге келуі	22 қараша 1947 (1947-11-22) (77 жас) Новостройка, Ленин ауданы, Шымкент облысы, Қазақ КФСР, КСРО
өңдеу

Өмірбаяны

Шанышқылы тайпасы Көрік руынан шыққан.

• С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің заң факультетін бітірген (1971), заңгер.
• Заң ғылымдарының кандидаты (1996). Кандидаттық диссертациясының тақырыбы: «Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекеттік-құқықтық реформа кезеңінде».
• 1963-1966 жылдары - Шымкент облысы Ленин ауданының Энгельс атындағы кеңшарында жұмыс істеген.
• 1971 жылдан - Шымкент облысының Арыс қалалық прокурорының көмекшісі.
• 1972 жылдан - Шымкент облысының соттарда қылмыстық істердің қаралуын бақылау жөніндегі прокурорының көмекшісі.
• 1975 жылдан - Шымкент облыстық прокуратурасының тергеу бөлімінің бастығы.
• 1978 жылдан - Қазақстан Компартиясы Шымкент облыстық комитетінің әкімшілік және сауда-қаржы органдары бөлімінің нұсқаушысы.
• 1980 жылдан - Қазақстан Компартиясы Шымкент облыстық комитетінің бірінші хатшысының көмекшісі, әкімшілік органдары бөлімінің меңгерушісі.
• 1982 жылдан - ҚазКСР прокурорының орынбасары.
• 1987-1990 жылдар аралығында - Маңғышлақ, Гурьев облыстарының прокуроры.
• ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің Гурьев облысының №70 Индер сайлау округінен сайланған халық депутаты (1990-1994) Заңнама, заңдылық және құқық тәртібі мәселелері жөніндегі комитет төрағасының орынбасары.
• 1990 жылдан - ҚазКСР бас прокуроры (1991 жылдың желтоқсанынан - Қазақстан Республикасының).
• 1995 жылдан - ҚР Мемлекеттік тергеу комитетінің төрағасы.
• 1997 жылдан - Бас прокурордың орынбасары - ҚР Бас әскери прокуроры.
• 1999 жылдан ҚР Парламенті Мәжілісінің 2-ші шақырылымының депутаты (Түркістан облысының №57 Сарыағаш сайлау округінен). ҚР Парламенті Мәжілісінің төрағасы.
• 2004 жылдан - саяси оппозицияда.
• 2005 жылдың наурызынан «Әділетті Қазақстан үшін» Демократиялық күштер блогы» Республикалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы.
• 2005 жылы желтоқсанда өткізілген сайлауларда осы қозғалыстың атынан ҚР Президенттігіне кандидат болған.
• 2006 жылдан бері - Жалпы ұлттық социал-демократиялық партиясының (ЖСДП) төрағасы. ҚР Қауіпсіздік кеңесінің мүшесі (2000-2004).

Ғылыми еңбектері

• «Қазақстан прокуратурасының мемлекеттік-құқықтық реформа кезеңіндегі дамуы» (1997)
• «Қылмыстық әділет саласындағы ҚР мемлекеттік саясатының құқықтық негіздері» (2004) атты кітаптардың және 30 ғылыми жарияланымның авторы.

Марапаттары

• II дәрежелі «Барыс» ордені
• КСРО және ҚР көптеген медальдарымен марапатталған.
• КСРО прокуратурасының Құрметті қызметкері.
• Әділет генерал-полковник. 1-ші сыныпты мемлекеттік әділет кеңесшісі.

Отбасы

• Әкесі - Тұяқбаев Айтбай (1902-1978), ұжымшаршы болған. Анасы - Тұяқбаева Тыным (1925-1994).
• Үйленген. Жұбайы - Аптаева Бағила Нығметқызы (1949 жылы туған), математик. Қызы - Әзиза (1973 жылы туған); үлдары - Шыңғыс (1974 жылы туған); Әділжан (1977 жылы туған).

Дереккөздер

1. Шанышқылы: Ұрпақтар сабақтастығы. Алматы. Тоғанай баспасы. 2012. 492 бет. ISBN 978-601-7007-86-7. Жауапты шығарушы Мырзахан Ахметов. Редакция алқасы: Тілеуқұл Өмірзақов, Әбдуәлі Данай және тб. 1,2 кітап.
2. Қазақстан Республикасында кімнің кім екені - 2011 жыл. Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 ІSВN 978-601-278-473-2