Жаңақорған ауданы

Жаңақорған ауданы — Қызылорда облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік, 1928 жылы құрылған. Жерінің аумағы — 16,6 мың км². Орталығы — Жаңақорған кенті.

Қазақстан ауданы
Жаңақорған ауданы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Облысы	Қызылорда облысы
Аудан орталығы	Жаңақорған
Ауылдық округтер саны	24
Кенттік әкімдіктер саны	2
Ауыл саны	34
Әкімі	Мажит Самитұлы Самитов
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Жаңақорған кенті, Көкенов көшесі, №33
Тарихы мен географиясы
Координаттары	43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. / 43.79222; 67.36806 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 43°47′32″ с. е. 67°22′05″ ш. б. / 43.79222° с. е. 67.36806° ш. б. / 43.79222; 67.36806 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1928
Жер аумағы	16,6 мың км² (7 орын)
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	81515 адам (2024)(2 орын)
Тығыздығы	5,08 адам/км² (3 орын)
Ұлттық құрамы	қазақтар (99,15%), орыстар (0,25%), түріктер (0,23%), басқа ұлт өкілдері (0,37%)
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	72435
Пошта индексі	120300
Автомобиль коды	11
Жаңақорған ауданының әкімдігі

Географиялық орны, жер бедері

Аудан батысында Шиелі ауданымен және Өзбекстан Республикасымен, шығысында Түркістан облысының Созақ, Сауран, оңтүстігінде Отырар аудандарымен шектеседі.

Аудан жерінің солтүстік-шығыс бөлігін Қаратау жотасының солтүстік-батыс сілемдері алып жатыр. Ең биік жері — 1419 м (Бесарық өзенінің бастауында). Орталық бөлігін Сыр бойы жазығы, оңтүстігін, оңтүстік-батысын Қызылқұм шөлі алып жатыр. Ауданның жер қойнауы кен байлықтарына бай. Қаратаудың Өгізмүйіз тауы етегінде Шалқия кеніші орналасқан.

Қазба байлықтары

Кен орнынан мырыш, қорғасын, күміс, кадмий, т.б. сирек кездесетін металл кентастары кездеседі. Сондай-ақ, ауданда құрылысқа жарамды тас, қиыршықтас, құм, саз (бентонит), т.б. кен қорлары бар.

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Климаты — континенттік. Қысы біршама жұмсақ, жылы күндер жиі болып тұрады. Жазы ыстық, аңызақ. Қаңтар айындағы ауаның орташа температурасы — 6–7°С, шілдеде — 27–28°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері — 150–200 мм. Өзен жүйесін Сырдария өзені және оның оң салалары (Бесарық, Ақұйық, Жиделі, т.б.) құрайды. Борықтыкөл, Нарсоққан, Бозкөл, Қандыарал, Шұқырой, т.б. көлдері бар. Топырағы аллювийлі-шалғынды, шалғынды-батпақты, сор, сортаң, оңт-ке қарай құмды келеді. Қаратау етегінде жусан, селеу, шеңгел, тобылғы, жиде, итмұрын, шөлде баялыш, көкпек, сораңшөп, сексеуіл, жыңғыл, су бойында қамыс-құрақ өседі. Қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, қырғауыл, шіл, т.б. мекендейді.

Халқы

1939	1959	1970	1979	1989	1999	2009	2024
16472	▲23424	▲37029	▲50959	▲61643	▲67563	▲70128	▲81515

Тұрғындар саны – 81 515 адам (2024). Ұлттық құрамы: қазақтар – 99,12%, орыстар – 0,27%, басқа ұлт өкілдері – 0,61%.

Әкімшілік бөлінісі

34 елді мекен 24 ауылдық округ пен 2 кенттік әкімдікке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік	Орталығы	Елді мекендері	Халқы (2021)
Аққорған ауылдық округі	Түгіскен ауылы	1	▲4446
Ақүйік ауылдық округі	Бірлік ауылы	1	▼2358
Байкенже ауылдық округі	Байкенже ауылы	2	▲1429
Екпінді ауылдық округі	Екпінді ауылы	1	▼926
Жайылма ауылдық округі	Жайылма ауылы	1	▲1489
Жаманбай батыр ауылдық округі	Бесарық ауылы	2	▼3119
Жаңаарық ауылдық округі	Жаңаарық ауылы	1	▼1865
Жаңақорған кенттік әкімдігі	Жаңақорған кенті	1	▲31910
Кейден ауылдық округі	Кейден ауылы	2	▲1470
Келінтөбе ауылдық округі	Келінтөбе ауылы	1	▼3183
Көктөбе ауылдық округі	Көктөбе ауылы	1	▼503
Қандөз ауылдық округі	Қандөз ауылы	2	▼1308
Қаратөбе ауылдық округі	Баспақкөл ауылы	1	▼1611
Қожакент ауылдық округі	Қожакент ауылы	1	▲3152
Қожамберді ауылдық округі	Қожамберді ауылы	1	▼786
Қосүйеңкі ауылдық округі	Қосүйеңкі ауылы	1	▼776
Қыраш ауылдық округі	Қызылмақташы ауылы	1	▼829
Қыркеңсе ауылдық округі	Әбдіғаппар ауылы	1	▼1847
Манап ауылдық округі	Манап ауылы	2	▼1023
Мәшбек Нәлібаев ауылдық округі	Ақжол ауылы	1	▲1026
Өзгент ауылдық округі	Өзгент ауылы	2	▼1701
Сунақата ауылдық округі	Сунақата ауылы	2	▼2386
Сүттіқұдық ауылдық округі	Тақыркөл ауылы	1	▼2082
Талап ауылдық округі	Бесарық станциясы	1	▲1146
Төменарық ауылдық округі	Төменарық ауылы	1	▼3716
Шалқия кенттік әкімдігі	Шалқия кенті	2	▲2655

Кәсіпорындары

Өнеркәсіп орындарынан Шалқия кен өндіру кешені, тас ұнтақтау зауыты, т.б. шағын кәсіпорындар (май, нан зауыттары) бар. Жаңақорған ауданындағы бұрынғы күріш, қаракөл қойын, етті-сүтті ірі қара, бау-бақша, жеміс жидек өсіруге маманданған 14 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі 1997 жылдан бері акционерлік қоғамдар, серіктестіктер, өндірістік кооперативтер және шаруа қожалықтары болып қайта құрылған. Одан басқа құрылыс, көлік, телекоммуникация, тұрмыстық қызмет көрсету кәсіпорындары бар.

Ауыл шаруашылығы

Егін егуге жарамды жері — 1,4 млн га, оның ішінде: жыртылған жері — 16,2 мың га, шабындығы — 30,8 мың га, жайылымы — 1,3 млн га. Негізінен, күріш өсіріледі. 2000 жылдың басында ауданда 22,6 мың ірі қара (оның ішінде 7,0 мың сиыр), 131,1 мың қой мен ешкі, 5,7 мың жылқы, 0,6 мың түйе болды.

Әлеуметтік құрылымдары

Жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 музей, 20 мешіт, 32 кітапхана, 29 мәдениет үйлері мен клубтар, қонақ үйі, 2 спорт сарайы, 9 спорт кешені, стадиондар мен спортзалдар бар. 5 аурухана, 1 емхана, 22 фельдш.-акушерлік және 6 дәрігерлік пункттер жұмыс істейді. Аудандағы елді мекендерге 78,6 км су құбыры тартылған.

Тарихи ескерткіштері

Жаңақорған ауданында Қарасопы, Хорасан ата, Құрбан ата, Сунақ ата кесенелері, Ақтас мешіті сияқты тарихи-мәдени ескерткіштер бар. Ақ Орданың астанасы Сығанақ қаласының орны сақталған. Құм астында қалған Сауран, Өзгент, Аққорған, Ордакент сияқты ежелгі қалалардың орны бар. Аудан жерімен Қызылорда–Шымкент автомобиль және темір жолдары өтеді.

Жаңақорғанан шықан атақты адамдар

• Исатай Әбдікәрімов,
• Сұлтан Сартайұлы Сартаев,
• Оңалбек Сапиев,
• Сейілбек Шауқаманов,
• Қалтай Мұхамеджанов,
• Дүкенбай Досжан,
• Тынымбай Нұрмағамбетов,
• Жадыра Дәрібаева,
• Мәлібек Жандарбеков,
• Төлепберген Әбдірашев — дирижер,
• Мұхтар Әлиұлы Әлиев — дәрігер-хирург,
• Бірлесбек Алдияров — академик,
• Сейфулла Әбдірайымов,
• Қалила Нематұлы Омаров — режиссер,
• Әнуар Әбутәліпов — Кеңес Одағының батыры,
• Бексұлтан Байкенжеев — ақын, жазушы.

Дереккөздер

1. https://stat.gov.kz/ru/region/kyzylorda/#:~:text=%D0%9A%D1%8B%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C%20%2D%20%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%20%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2%20%D0%A0%D0%9A,%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8E%20%D0%B8%20%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BC%20%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8%20%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD&text=%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%9A%D1%8B%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0,%D0%B2%20%D1%82%D0%BE%D0%BC%20%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%20397%2C8%D1%82%D1%8B%D1%81
2. Ресей империясы, КСРО халық санақтары
3. ҚР халық санақтары Мұрағатталған 10 қазанның 2023 жылы.