Сұқсыр үйрек

Сұқсыр үйрек (ағылш. Podicipedidae) – өзі аттас отрядқа жататын су құстарының бір тұқымдасы. Дене тұрқы 22-60 см. Қанаттары қысқа, су бетімен екпіндеп барып, шапшаң ұшады. Бұлардың үйректерден айырмашылығы – тұмсығы жалпақ емес, түзу және жұмыр; табанындағы жарғақтары созылыңқы, әр саусақты жеке-жеке көмкереді, сондықтан саусақтары бір- біріне қосылмайды: тырнағы жалпақ. Бүкіл тіршілігін суда өткізеді, жақсы жүзеді және сүңгиді, бірақ құрлықта нашар жүреді. Қазақстанда 5 түрі: үлкен С.ү. (P.cristatus), саржағал С.ү. (P.griseigena), қызыл мойын С.ү. (P. auritus), қара мойын С.ү. (P.nigricollis) және кішкене С.ү.(P.ruficollis) бар. Республикада , әсіресе, үлкен С.ү. жиі кездеседі. Оның қанатының ұз. 12 см-дей, салм. 650-1400 г. Жоны қошқыл, денесін қоңырқай не сұр түсті қалың қауырсын жапқан, бауыры-ақ, тұмсығы –қызыл. Жыл құсы. Наурыз-сәуірде ұшып келіп тобымен қоныстанып, өлеңшөпқамыс және қоғадан өрілген, су бетінде қалқып жүретін ұя салады. Онда 3-7 жұмыртқа салып, оларды мекиені мен қоразы 28 күндей кезектесіп басады. Балапаны жұмыртқадан шығысымен жүзе де, сүңги де алады, бірақ мекиені мен қоразы оны ұзақ уақыт баулып, ертіп жүреді. Қыркүйек-қарашады жылы жаққа ұшып кетеді. Негізгі қорегі – ұсақ су жәндіктері (омыртқасыздар) және балықтар. Өз қауырсынын жұтып, балапандарын қоректендіреді. Кей жерлерде балық шаруашылығына зиян келтіреді. С.ү-тің еті жеуге жарамсыз, тек бауырындағы тығыз мамығы үшін ауланады.

«Қазақстан» Ұлттық энциклопедия. /Бас ред.Б.Аяған. 8 том. Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», Алматы, 2006.